Het hout – Jeroen Brouwers

Jeroen Brouwers is één van mijn favoriete schrijvers, maar toch was ik niet zinnens Het hout te lezen. Het thema – misbruik in de kerk – sprak mij niet aan. En zijn vorige roman (Bittere bloemen), was mij tegengevallen. In de eindejaarslijstjes bleef het boek echter opduiken als een van de beste boeken uit 2014 en zo ben ik toch gezwicht.

Brouwers beschrijft het kloosterleven vanuit het standpunt van een kloosterling. We zijn in 1953. Broeder Bonaventura is een Franciscaan die niet overtuigd is van zijn keuze. Ooit begon hij als lekenleraar Duits in het jongenspensionaat dat bij het klooster hoorde. Beetje bij beetje lijfden ze hem in en hij liet dat gebeuren. Bij het begin van het boek is de broeder al gedegradeerd tot nachtwaker in de slaapzaal van de jongens. Hoe het zo ver is gekomen, kom je pas later te weten.

Broeder Bonaventura neemt geen blad voor de mond. Hij beschrijft hoe de jongens in het pensionaat onder de knoet worden gehouden met stokslagen en schrikbewind. De broeders houden er belachelijke denkbeelden op na. Stripverhalen worden als opruiend beschouwd voor het jonge volkje. “Begeestering voor sportidolen, filmspelers en liedzangers” staat gelijk met afgoderij. Twee jongens die te goed bevriend raken, zijn verdacht; met twee optrekken is daarom verboden.

Maar dat is niets bij het het misbruik en de mishandeling die ze moeten doorstaan. Die passages in het boek zijn gruwelijk om te lezen. Niet alle broeders maken zich schuldig aan wandaden, maar zij die zwijgen en de andere kant opkijken gaan evenmin vrijuit.

Alles hangt samen met het hout. Zoals Christus hangt aan het hout, al speelde hij geen cello. Mensen afranselen deed hij zelf ook. En hij omringde zich met jonge mannen van hetzelfde geslacht. Natuurlijk houd ik deze gedachten voor me in wijsheid. Gefrustreerde hunker naar sexualiteit die leidt tot sadisme en nog meer, dat is wat samenhangt met het hout.

Brouwers legt meer dan eens de link met de nazi’s:

Schoolfeest op de naamdag van de heilige Jozef, 19 maart, ’s avonds film in de gymzaal, juist voorbij. In militaire pas naar school. Onder Duitse dril. Geef ze een geweer en een paar handgranaten en het kan opnieuw beginnen. Hitler is pas acht jaar dood.

De broeders-Franciscanen zelf hebben ook bepaald geen prettig leven. Ze mogen niet buiten de muren van het klooster, tenzij voor de begrafenis van hun ouders. In -en uitgaande post wordt streng gecensureerd. Ze mogen niet lezen wat ze willen. Enkel goedgekeurde, godsvruchtige lectuur is toegestaan. Ben ik de enige die hierbij aan een sekte moet denken?

Opbeurende lectuur kan je dit boek dus niet noemen. Maar het is niet al kommer en kwel. Het boek is doorspekt met die heerlijke, droge humor van Brouwers.

Op de hostie mag niet worden gekauwd. Het lichaam van de zaligmaker moet ongekreukt naar  binnen. En men moet nuchter zijn voor deelname aan het sacrament der sacramenten, opdat de zaligmaker niet terechtkomt tussen raapsteeltjes en gekookt spek. Als het lichaam van de zaligmaker tegen het verhemelte of aan de tanden blijft plakken mag men het niet met de vinger losrukken, men raakt god niet aan met onwaardige tengels, hij weekt zichzelf wel los.

Als Broeder Bonaventura uitzonderlijk de weide wereld in mag voor een reeks tandartsbezoeken leert hij Patricia kennen. Hoe dat afloopt zal ik u niet vertellen, maar ik kan u wel zeggen dat het een van de betere erotische passages oplevert die ik al gelezen heb. En dat voor een boek over broeders Franciscanen.

Brouwers is weer helemaal de oude: zijn tekst is als muziek, nu eens vlijmscherp en pijnlijk, dan weer vol spot waardoor het komisch wordt. Ik ben het volledig eens met de eindjaars-lijstjes-schrijvers: dit is een beregoed boek. Als het nog niet op uw leeslijst stond voor 2015, dan is het nu het moment om dat recht te zetten.