Het brilletje van Tsjechov – Michel Krielaars

Rusland is een land dat mij tot nog toe weinig aantrok. Ik vind de Russische taal zeer onvriendelijk klinken, wodka lust ik niet en voor het mooie weer hoef je ook al niet naar Moskou. Maar ergens wil ik ze wel wat beter begrijpen, die Russen, vandaar mijn keuze voor dit boek. Lezen om te leren. En ook een beetje om te reizen.

Michel Krielaars trekt door Rusland in het spoor van de schrijver Anton Pavlovitsj Tsjechov (1860-1904). Hij reist naar zijn geboorteplaats Taganrog, bezoekt zijn verblijfplaatsen in Moskou en Sint-Petersburg, en gaat helemaal naar het Oosten (nabij Sachalin), waar Tsjechov in 1890 een strafkolonie bezocht.

Zo heb ik veel bijgeleerd over het leven van Tsjechov en over de Russische literatuur (daarover meer in een volgende post), maar ook over de Russische maatschappij en over de politiek van toen en nu.

“De maatschappelijke cultuur is er zwart-wit. De top van de staat bestaat uit mensen met een persoonlijke macht die elkaar kennen, elkaar iets verschuldigd zijn of elkaar kunnen chanteren. De  burgers zijn van die top afhankelijk voor hun baan, huisvesting en scholing. Op geen enkele manier kunnen ze de besluitvorming van de elite beïnvloeden. Als gevolg hiervan laten ze zich leiden door hun instinct en niet door ratio. Dat instinct maakt hen onzeker en onvoorspelbaar, als een poes in een kamer met tien jonge teckels.”

De kwaliteit van de gezondheidszorg in Rusland is vergelijkbaar met die van ons… maar dan die van 50 jaar geleden. Wil je zeker zijn dat uw chirurg zijn best doet wanneer u geopereerd wordt, dan geeft u hem best iets „onder tafel”. De politie is corrupt en houdt zich bezig met het afpersen en valselijk beschuldigen van onschuldige burgers. Klokkenluiders riskeren zelf aangeklaagd te worden en voor onbepaalde duur in de cel te vliegen.

Dat Stalin miljoenen onschuldige burgers heeft vermoord of in kampen heeft laten wegkwijnen, was mij bekend. Dat veel Russen dat vandaag niet (willen) weten of amper te horen krijgen op school, wist ik niet. Zelfs de in het Westen zo gelauwerde Gorbatsjov heeft geen komaf gemaakt met die strafkampen voor “dissidenten”.

Krielaars komt tot de vaststelling dat er sinds de tijd van Tsjechov eigenlijk weinig is veranderd in de Russische maatschappij.

“De leider verdient in Rusland altijd alle denkbare lof, of het nu de tsaar van het Heilige Rusland, de secretaris-generaal van de Communistische partij of de president van de Russische Federatie is.”

Op basis van bovenstaande zou je kunnen denken dat Krielaars de Russen eenzijdig negatief neerzet, maar dat is niet het geval. Hij schrijft met veel sympathie over de gewone Rus en legt de (Westerse) lezer uit waarom de Russen een sterke hand verkiezen boven meer democratie (“liever een dictatuur dan chaos”).

Krielaars’ brilletje van Tsjechov was wat mij betreft een excellente kennismaking met Rusland en met Tsjechov. Nu is het tijd om aan het werk van de grote schrijver zelf te beginnen.