Boven is het stil – Gerbrand Bakker

Ik heb vader naar boven gedaan. Zo luidt de eerste zin van “Boven is het stil”. Helmer installeert zijn vader op de eerste verdieping en palmt zelf de slaapkamer op het gelijkvloers in. Op die manier maakt hij op een tastbare manier duidelijk dat hij vanaf nu diegene is die het voor het zeggen heeft in huis.

Helmer van Wonderen is ergens halfweg de vijftig en al zijn hele leven boer-tegen-wil-en-dank. Hij houdt koeien, ezels en schapen op de boerderij van zijn vader in Monnickendam, aan het IJsselmeer. Die vader ligt in zijn bed op zijn dood te wachten. Helmer zorgt voor hem, hoewel het bij wijlen meer op mishandeling lijkt dan op verzorgen: hij geeft hem maar net genoeg te eten, is bot tegen hem, verhindert dat hij bezoek krijgt en vertelt aan buurvrouw Ada dat hij seniel is, terwijl hij nog bij zijn volle verstand is.

Beetje bij beetje kom je als lezer te weten hoe het zo ver is kunnen komen, waarom Helmer zo hardvochtig is tegenover zijn vader: het was een tiran, die geweld niet schuwde en hij verkoos Helmer’s tweelingbroer Henk, als opvolger voor het bedrijf.

Op de een of andere manier nam Henk altijd het voortouw. Hij was sneller dan ik en ik geloof dat hij beter was met de beesten, ook al deden we al het werk altijd samen. Vader zag dat en Henk was zijn jongen, al heel vroeg.

Wanneer Henk in 1967 omkomt bij een verkeersongeval, besluit vader dat Helmer de boeken mag toedoen en “zijn kop onder de koeien mag steken”. Helmer legt zich zonder weerwerk neer bij de wil van zijn vader. Hij droomt wel eens van een ander leven, kijkend naar de kaart van Denemarken, maar het blijft bij dromen. “Je kunt nooit iemand nieuw worden”, is zijn overtuiging, en hij probeert het dan ook niet.

Zowat op een derde van het verhaal, laat Riet opeens van zich horen. Riet is de vroegere verloofde van Henk, die de wagen bestuurde waarin Henk zijn dood vond. Het is niet helemaal duidelijk met welk motief ze plots opduikt. Wil ze het – nu ze weduwe is – met Helmer aanleggen? Wil ze zien hoe haar leven er uit had kunnen zien als het ongeval niet had plaatsgevonden? Wil ze vergiffenis voor haar aandeel in het ongeval?

De doortocht van Riet en haar zoon Henk zorgen ervoor dat Helmer toch durft nadenken over een ander leven. Hoe dat afloopt, laat ik u zelf ontdekken. Ik beperk mij hier tot wat reclame voor het boek, want ik vind dat dit er één is dat u gelezen moet hebben. De taal is simpel, het verhaal meeslepend. Menselijke relaties en innerlijke drijfveren worden mooi in beeld gebracht, zonder dat er gepsychologiseerd wordt. Ik ben geen fan van oeverloze natuurbeschrijvingen, maar de manier waarop Bakker je naar de natuur laat kijken, vond ik prachtig. Zonder franjes, je voelt de kou op je vel wanneer hij gaat schaatsen.

“Boven is het stil” is een indrukwekkend debuut en een gedroomde start voor mijn kersverse boekenjaar!