Pier en Oceaan – Oek de Jong

De eerste zin: Toen Dina wakker werd, was ze vergeten dat ze zwanger was.

Van “Hokwerda’s kind” was ik helemaal ondersteboven, maar “Opwaaiende zomerjurken” heb ik  halverwege aan de kant gelegd. Ik wist dus niet goed wat te verwachten van dit nieuwe boek van Oek de Jong.

Het boek begint met een sterke proloog, waarin we lezen in welke “omstandigheden” het hoofdpersonage Abel is verwekt. Nadat ze een lesbische liefde is ontvlucht, raakte zijn moeder Dina zwanger van haar verloofde en is ze de schande van de familie (we spreken jaren ’50). Meteen wordt ook het streng protestantse milieu geschetst waarin Dina is opgegroeid.

Daarna begint het verhaal van Abel, tegen de achtergrond van een veranderend Nederland; we volgen hem van zijn zevende tot zijn negentiende. De kleine Abel groeit ietwat moeizaam op, asociaal zou je kunnen zeggen. Met momenten is hij opvliegend, meestal eenzaam maar toch niet zonder vrienden.

“Na tien minuten was het nieuwe er alweer van af. Hij voelde zich alleen, zoals altijd. Een vage neerslachtigheid overviel hem. Om het te vergeten was hij zijn bal tegen de zijmuur van het huis gaan trappen, de terugstuitende bal opvangend en retournerend, met rechts, met links, steeds sneller, steeds harder. Hij wilde zijn lichaam trainen, zijn lichaam sterk maken. Maar het gevoel van alleen zijn drong ook binnen in het bewegen van zijn lichaam, in het rennen en trappen. Er viel niet aan te ontkomen.”

Het moeilijke en langzaam ontbindende huwelijk van Abel’s ouders speelt een belangrijke rol in het verhaal. Moeder Dina worstelt met het keurslijf van een liefdeloos huwelijk en de last van vijf kinderen, vader Lieuwe is afwezig, een beetje betweterig. Maar ik hoed mij ervoor om dat zo te schrijven, want Oek de Jong zet zijn personages heel genuanceerd neer. Er zijn geen “goeie” en “slechte”.

Het water is nooit ver weg (vakantie aan zee, zwemmen in het kanaal,  waterpolo aan het sas, polsstokspringen over de beken, zeilen, de Friese slikken en schorren, …). De titel van het boek verwijst trouwens naar een schilderij van Mondriaan met dezelfde titel.

Mondriaan is niet de enige schilder die aan bod komt in het boek: het Lam Gods van Van Eyck komt ook in beeld. Padmos, die Abel meeneemt naar Gent om hem het Lam Gods te tonen, onderricht hem:

“Welnu, in het midden van het altaarstuk zul je een lam zien: het mystieke lam, het offerdier, weerloos en onaanzienlijk, dat niettemin door iedereen wordt gezocht en aanbeden. Koningen en kerkvorsten, heiligen en kluizenaars, ridders en hun voetknechten, het gewone volk, allemaal zoeken ze het lam om het te aanbidden. Je verstand staat erbij stil. Maar zo is het, mogen we wel zeggen.”

Padmos koppelt er zijn eigen interpretatie aan vast:

“We hebben het Lam Gods gezien, en dat gaat over het offer. Bijna elk mens moet ergens in zijn leven wel een groot offer brengen. Ik heb dat zelf ook moeten doen, zoals jullie begrijpen. (de man is homosexueel, nvdr) Maar ik kan je zeggen: ik ben er uiteindelijk niet slechter van geworden. Het neemt de hoogmoed weg en daardoor groeit het inzicht.”

De passage over Gent was voor mij de aanleiding om het Lam Gods voor het eerst eens naderbij te bekijken. Een kleine schande dat ik er nu pas toe kom,  maar als verzachtende omstandigheid wil ik toch aanvoeren dat mijn roots niet in Gent liggen…

Heel interessant is het om te zien hoeveel een maatschappij kan veranderen over een periode van 20 jaar. Vooral de religieuze geboden en verboden (verbod op voorhuwelijkse seks, homoseksualiteit verplichte zondagse rust, vijf keer naar de mis op de dag des Heren,…) verloren in snel tempo hun aanhang.

Er zit nog veel meer in dit boek. Geen “actie”, maar wel prachtige beschrijvingen van de natuur, van mensen, … Eigenlijk gebeurt er quasi niets, maar toch heb ik 800 pagina’s geboeid gelezen.